Viêm da cơ địa: Nguyên nhân, hướng điều trị và cách phòng ngừa hiệu quả

Viêm da cơ địa có ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người gặp phải. Nếu không điều trị đúng cách, bệnh có thể tái phát nhiều lần và gây tổn thương da nghiêm trọng. Vậy nguyên nhân nào khiến bệnh bùng phát và kéo dài? Liệu có phương pháp điều trị cũng như kiểm soát hiệu quả?

Viêm da cơ địa là gì?

Viêm da cơ địa (hay còn gọi là eczema) là một bệnh da liễu mãn tính, đặc trưng bởi tình trạng viêm da kéo dài gây khô da, ngứa ngáy, bong tróc, đôi khi kèm theo nứt nẻ hoặc rỉ dịch. Bệnh có xu hướng tiến triển theo từng đợt. Các triệu chứng bùng phát nặng vào một số thời điểm rồi tạm lắng xuống.

Viêm da cơ địa thường khởi phát từ nhỏ, nhưng có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành hoặc bùng phát lần đầu ở người lớn. Bệnh không lây từ người này sang người khác, nhưng có liên quan mật thiết đến yếu tố cơ địa (di truyền), hệ miễn dịch bất thường và các tác nhân kích thích từ môi trường sống như thời tiết, hóa chất, thức ăn.

Nguyên nhân dẫn đến viêm da cơ địa

Hiện nay, nguyên nhân chính xác của viêm da cơ địa chưa được xác định cụ thể. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng bệnh hình thành do sự kết hợp của nhiều yếu tố bao gồm:

Yếu tố di truyền: Viêm da cơ địa có xu hướng di truyền trong gia đình. Nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột mắc bệnh, nguy cơ một người mắc bệnh sẽ cao hơn. Đột biến ở gen mã hóa filaggrin, một protein quan trọng trong việc duy trì hàng rào bảo vệ da, cũng liên quan đến bệnh này.

Rối loạn hàng rào bảo vệ da: Ở người bị viêm da cơ địa, hàng rào bảo vệ da không hoạt động hiệu quả như bình thường. Điều này khiến da dễ bị mất độ ẩm, trở nên khô và nhạy cảm hơn với các chất kích ứng từ môi trường bên ngoài như hóa chất, chất tẩy rửa, và các chất gây dị ứng.

Rối loạn hệ thống miễn dịch: Hệ thống miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong phản ứng viêm ở da. Ở người bị viêm da cơ địa, hệ miễn dịch có thể phản ứng thái quá với các tác nhân thông thường, dẫn đến tình trạng viêm da.

Mất cân bằng hệ vi sinh vật trên da: Da của chúng ta có một hệ vi sinh vật tự nhiên. Ở người bị viêm da cơ địa, sự cân bằng này có thể bị phá vỡ, tạo điều kiện cho các vi khuẩn có hại như Staphylococcus aureus phát triển mạnh, làm trầm trọng thêm tình trạng viêm.

Yếu tố môi trường: Các yếu tố môi trường như chất gây dị ứng (phấn hoa, lông động vật, mạt bụi nhà), chất kích ứng (xà phòng, nước hoa, khói thuốc lá), và thay đổi thời tiết (độ ẩm thấp, nhiệt độ khắc nghiệt) có thể đóng vai trò khởi phát hoặc làm nặng thêm các triệu chứng của viêm da cơ địa.

Nhận diện các nguyên nhân của viêm da cơ địa sẽ giúp người bệnh chủ động hơn trong việc phòng ngừa và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Biểu hiện thường gặp của viêm da cơ địa

Tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, tình trạng cơ địa, độ tuổi,…mà các dấu hiệu cũng như biểu hiện bệnh sẽ có nhiều khác biệt, cụ thể như sau:

Ở trẻ nhỏ

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, viêm da cơ địa thường bắt đầu với những biểu hiện:

• Da khô ráp, đỏ rát ở má, trán, cằm và da đầu.
• Các mảng da đỏ, sần sùi, đôi khi nứt nẻ và rỉ dịch.
• Trẻ thường xuyên quấy khóc, mất ngủ do ngứa ngáy khó chịu.
• Các vết gãi có thể dẫn đến nhiễm trùng thứ phát.

Do đó, khi gặp các vấn đề bất thường về da liễu ở trẻ, cha mẹ nên đưa con đến cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán và điều trị.

Ở người lớn

Ở người trưởng thành, viêm da cơ địa có xu hướng biểu hiện như:

• Gây khô da kéo dài, da dày lên, thô ráp.
• Xuất hiện ở các vùng da như cổ, khuỷu tay, đầu gối, bàn tay, bàn chân.
• Da ngứa âm ỉ hoặc ngứa dữ dội, nhất là vào ban đêm hoặc khi thay đổi thời tiết.
• Tổn thương da có thể chuyển màu thâm sạm và lichen hóa.

Đây là những biểu hiện điển hình của viêm da cơ địa giúp người bệnh sớm tiếp cận với các phương pháp điều trị phù hợp.

Biến chứng của viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa nếu không kiểm soát tốt có thể gây ra nhiều biến chứng đáng lo ngại:

Nhiễm trùng da thứ phát

• Do gãi nhiều làm tổn thương hàng rào da, tạo điều kiện cho vi khuẩn như Staphylococcus aureus xâm nhập, gây nhiễm trùng.
• Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nhiễm trùng da trên nền viêm da cơ địa chiếm đến 30-50% các trường hợp bùng phát bệnh nặng.
  Viêm da mãn tính và sẹo

• Tổn thương kéo dài khiến da trở nên dày sừng, sạm màu và hình thành các vết sẹo xấu, ảnh hưởng đến thẩm mỹ.

Tăng nguy cơ mắc các bệnh cơ địa khác

• Người bị viêm da cơ địa có nguy cơ cao phát triển hen suyễn, viêm mũi dị ứng — được gọi là “tam chứng cơ địa”.

Ảnh hưởng tâm lý

• Ngứa ngáy liên tục, mất thẩm mỹ khiến người bệnh tự ti, dễ rơi vào tình trạng stress, lo âu kéo dài.
• Một nghiên cứu của Viện Da liễu Anh Quốc (BAD) cho thấy: 1/3 bệnh nhân viêm da cơ địa mức độ trung bình đến nặng có dấu hiệu trầm cảm hoặc lo âu.

Chính vì vậy, việc điều trị và chăm sóc đúng cách ngay từ giai đoạn đầu là cực kỳ cần thiết để tránh các hệ lụy lâu dài.

Các phương pháp điều phổ biến hiện nay

Không có một phương pháp đơn lẻ nào có thể giải quyết triệt để bệnh lý này, mỗi cá nhân sẽ có một phác đồ điều trị riêng biệt, tùy thuộc vào mức độ nặng nhẹ, độ tuổi, tiền sử dị ứng và các bệnh lý kèm theo. Dưới đây là những phương pháp điều trị phổ biến, được áp dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả tích cực trong kiểm soát viêm da cơ địa.

Dưỡng ẩm phục hồi da

Dưỡng ẩm là nền tảng thiết yếu trong điều trị viêm da cơ địa, bất kể mức độ bệnh ở giai đoạn nào.
Người bệnh cần sử dụng các loại kem dưỡng chuyên biệt có khả năng phục hồi hàng rào lipid tự nhiên của da, giảm tình trạng mất nước qua da (TEWL) và cải thiện độ đàn hồi. Một số thành phần dưỡng ẩm thường được khuyến nghị bao gồm: ceramide, glycerin, acid hyaluronic và petrolatum.
Việc thoa dưỡng ẩm cần thực hiện ít nhất 2-3 lần/ngày, đặc biệt ngay sau khi tắm để “khóa” độ ẩm cho da. Thói quen dưỡng ẩm đều đặn sẽ giúp giảm thiểu tần suất bùng phát bệnh và kéo dài thời gian lui bệnh.

Thuốc bôi corticoid tại chỗ

Trong các đợt bùng phát viêm cấp, corticoid dạng bôi tại chỗ vẫn là “tiêu chuẩn vàng” để kiểm soát nhanh tình trạng viêm, đỏ, ngứa và sưng nề.
Thuốc được chia thành nhiều nhóm dựa theo mức độ mạnh yếu, từ thấp (hydrocortisone 1%) đến rất mạnh (clobetasol propionate). Bác sĩ sẽ chỉ định loại corticoid phù hợp tùy vào vị trí và mức độ tổn thương da, nhằm đạt hiệu quả cao nhất với liều thấp nhất và thời gian ngắn nhất.
Tuy nhiên, corticoid cần được sử dụng đúng hướng dẫn để tránh các tác dụng phụ như mỏng da, rạn da, giãn mạch hoặc lệ thuộc thuốc. Người bệnh tuyệt đối không tự ý kéo dài thời gian dùng hoặc bôi tràn lan ngoài vùng chỉ định.

Thuốc ức chế calcineurin (Tacrolimus, Pimecrolimus)

Đây là nhóm thuốc không chứa steroid, được sử dụng thay thế corticoid trong các trường hợp tổn thương da ở vùng mỏng (mặt, cổ, nếp gấp) hoặc khi cần điều trị duy trì lâu dài.
Tacrolimus và Pimecrolimus có cơ chế ức chế chọn lọc các tế bào miễn dịch gây viêm, giúp giảm đỏ và ngứa hiệu quả mà không gây tổn hại đến cấu trúc da.
Tuy nhiên, thuốc có thể gây cảm giác nóng rát nhẹ trong những lần đầu sử dụng và cần thoa đều đặn theo đúng chỉ định để đạt hiệu quả tối ưu.

Liệu pháp ánh sáng (Phototherapy)

Đối với những bệnh nhân viêm da cơ địa trung bình đến nặng, không đáp ứng tốt với thuốc bôi, liệu pháp ánh sáng tia UVB dải hẹp (Narrow-band UVB) là một lựa chọn hiệu quả và an toàn.
Phương pháp này giúp làm giảm quá trình viêm và ngăn chặn các tế bào miễn dịch hoạt động quá mức, từ đó cải thiện rõ rệt tổn thương da.
Phototherapy cần thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên khoa, dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ da liễu. Một liệu trình điều trị thường kéo dài từ 8-12 tuần với tần suất 2-3 lần/tuần.

Thuốc điều trị toàn thân

Trong những trường hợp nặng, dai dẳng hoặc có biến chứng nhiễm trùng, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc toàn thân:

• Thuốc kháng histamin: Giúp giảm ngứa dữ dội, hỗ trợ giấc ngủ cho bệnh nhân.
• Kháng sinh hoặc thuốc kháng virus: Dùng trong trường hợp có dấu hiệu nhiễm khuẩn hoặc nhiễm virus (như herpes simplex).
• Thuốc ức chế miễn dịch toàn thân: Cyclosporin, Methotrexate hoặc Mycophenolate mofetil được cân nhắc trong các trường hợp viêm da cơ địa nặng, không đáp ứng với các biện pháp khác.
• Các liệu pháp sinh học (Biologics): Những loại thuốc mới như Dupilumab tác động trực tiếp vào cơ chế miễn dịch, mang lại hiệu quả đột phá trong điều trị viêm da cơ địa mức độ nặng.

Kết hợp nhiều phương pháp một cách khoa học sẽ giúp người bệnh nhanh chóng kiểm soát triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Địa chỉ điều trị viêm da cơ địa

Điều trị viêm da cơ địa có nhiều phương pháp khác nhau, tùy vào mỗi trường hợp cụ thể mà bác sĩ sẽ có phác đồ điều trị phù hợp và việc lựa chọn một địa chỉ điều trị uy tín sẽ giúp cải thiện và kiểm soát bệnh hiệu quả.

Phòng khám Da liễu St. Paul hiện là một trong những đơn vị điều trị viêm da cơ địa được Sở Y Tế cấp phép hoạt động. Phòng khám có sự đồng hành của PGS.TS.TTND Đặng Văn Em – Nguyên Chủ nhiệm Khoa Da liễu Bệnh viện 108 cùng đội ngũ bác sĩ da liễu chuyên môn sâu sẽ lên phác đồ cá nhân hóa cho từng trường hợp.

Với dịch vụ thăm khám chuyên nghiệp cùng hệ thống trang thiết bị y tế nhập khẩu đạt tiêu chuẩn, Phòng khám Da liễu St. Paul cam kết mang lại hiệu quả điều trị tối ưu, giúp bệnh nhân an tâm đồng hành cùng liệu trình lâu dài.

Quy trình thăm khám và điều trị viêm da cơ địa tại Phòng khám Da liễu St. Paul

Tại Phòng khám Da liễu St. Paul, quy trình thăm khám và điều trị được cá nhân hóa cụ thể như sau:

Bước 1: Tiếp nhận và khai thác thông tin bệnh nhân

Bác sĩ tiến hành khai thác kỹ lưỡng tiền sử bệnh lý, bao gồm:

• Tiền sử cá nhân và gia đình về các bệnh dị ứng (hen suyễn, viêm mũi dị ứng, chàm…).
• Tiền sử tiếp xúc với các yếu tố môi trường, hóa chất, thực phẩm dị ứng.
• Các đợt bùng phát bệnh trước đó: tần suất, mức độ, yếu tố khởi phát.
• Các phương pháp điều trị đã từng sử dụng và đáp ứng điều trị trước đây.

Bước 2: Thăm khám cùng bác sĩ chuyên sâu

Bác sĩ da liễu sẽ tiến hành thăm khám trực tiếp tình trạng da hiện tại:

• Đánh giá vị trí, diện tích tổn thương.
• Mô tả hình thái tổn thương: đỏ, bong vảy, mụn nước, nứt nẻ, bội nhiễm…
• Xác định mức độ bệnh theo thang điểm SCORAD hoặc EASI (thang điểm chuyên biệt đánh giá viêm da cơ địa).

Bước 3: Thực hiện các xét nghiệm (nếu cần)

Trong một số trường hợp, để củng cố chẩn đoán hoặc loại trừ các bệnh da khác, bác sĩ sẽ chỉ định thêm các xét nghiệm chuyên sâu như:

• Xét nghiệm dị ứng (test patch, test prick): Giúp xác định các dị nguyên gây bệnh.
• Xét nghiệm máu tổng quát: Kiểm tra nồng độ IgE huyết thanh, chỉ số bạch cầu ái toan – các chỉ số thường tăng trong viêm da cơ địa.
• Xét nghiệm vi sinh: Cấy dịch tổn thương khi nghi ngờ nhiễm trùng da.

Bước 4: Lên phác đồ điều trị cá nhân hóa

Dựa trên kết quả thăm khám và xét nghiệm, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa, phù hợp với:

• Độ tuổi của bệnh nhân (trẻ nhỏ, người lớn, người cao tuổi).
• Mức độ và phạm vi tổn thương da.
• Tiền sử dị ứng và bệnh lý nền khác.
• Nhu cầu và mong muốn cụ thể của người bệnh.

Bước 5: Tiến hành điều trị chuyên sâu

Trong suốt quá trình điều trị, bệnh nhân sẽ được hẹn tái khám định kỳ (thường 2-4 tuần/lần) để:

• Đánh giá hiệu quả đáp ứng điều trị.
• Điều chỉnh thuốc và phương pháp điều trị kịp thời nếu cần.
• Kiểm soát và xử lý sớm các biến chứng nếu xuất hiện.

Bước 6: Hướng dẫn chăm sóc tại nhà dưới sự theo dõi của bác sĩ

Sau khi thăm khám và điều trị viêm da cơ địa theo phác đồ, bác sĩ sẽ hướng dẫn chăm sóc da hàng ngày và phòng ngừa bùng phát bao gồm:

• Hướng dẫn chọn lựa sản phẩm dưỡng ẩm, sữa tắm, mỹ phẩm phù hợp.
• Tư vấn cách tránh các tác nhân kích thích môi trường, hóa chất.
• Đưa ra lời khuyên về chế độ ăn uống, nghỉ ngơi, giảm stress.
• Trang bị kỹ năng xử lý các dấu hiệu bệnh sớm để giảm thiểu tổn thương da và biến chứng.

Hướng dẫn chăm sóc và kiểm soát bùng phát viêm da cơ địa

Song song với điều trị y khoa, chăm sóc da đúng cách hàng ngày đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong kiểm soát viêm da cơ địa:

• Dưỡng ẩm 2-3 lần/ngày bằng kem dưỡng đặc biệt dành cho da nhạy cảm.
• Tắm nhanh bằng nước ấm (không quá nóng), hạn chế dùng xà phòng kiềm mạnh.
• Tránh tiếp xúc với chất gây kích ứng như nước rửa chén, bột giặt, mỹ phẩm không rõ nguồn gốc.

• Chế độ ăn uống cân đối, ưu tiên rau xanh, cá béo giàu omega-3, tránh thực phẩm dễ gây dị ứng như hải sản, đậu phộng.
• Giữ tâm lý ổn định, thư giãn với yoga, thiền hoặc thể dục nhẹ.
• Mặc quần áo thoáng mát, chọn chất liệu cotton mềm mại, không bó sát.

Những thói quen tốt này sẽ giúp hạn chế tình trạng bùng phát và góp phần cải thiện sức khỏe làn da lâu dài.

Viêm da cơ địa là căn bệnh mãn tính nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu có sự kết hợp giữa điều trị y tế chuyên sâu và chăm sóc da đúng cách. Chủ động thăm khám sớm và điều trị sẽ giúp bạn bảo vệ làn da và nâng cao chất lượng cuộc sống.